kérdés  |
válasz |
|
kezdjen tanulni
|
|
1stopień/33m, w jądrze wewnętrznym jest ok. 5000-6000stopni
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Dzieli się na: strefę granitową i strefę bazaltową Strefa bazaltowa (sima) (krzem i magnez) - na dnie oceanów i na lądzie pod sial Strefa granitowa (sial) (Krzem i glin) - tylko w obrębie lądów
|
|
|
PŁASZCZ GÓRNY (ZEWNĘTRZNY) kezdjen tanulni
|
|
Crofesima - chrom, żelazo, krzem, magnez W górnej częsci - ASTENOSFERA- duża plastyczność, miejsce powstawania wszystkich procesów tektonicznych
|
|
|
Budowa wnętrza ziemi (kolejność od powierzchni) kezdjen tanulni
|
|
Skorupa ziemska, płaszcz górny (zewnętrzny), płaszcz dolny (wewnętrzny), jądro zewnętrzne, jądro wewnętrzne
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
PŁASZCZ DOLNY ZEWNĘTRZNY nifesima - nikiel, żeloazo, krzem, magnez
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
nife - nikiel, żelazo - prawdopodobnie w stanie ciekłym
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
skorupa ziemska - kontynentalna kezdjen tanulni
|
|
grubość ś 30-40km, pod młodymi górami do 80km Strefa granitowa SIAL (skały magmowe kwaśne), strefa bazaltowa SIIMA (skały magmowe zasadowe)
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Górna wastwa Ziemi obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza zewnętrznego. Głębokość do ok. 100km
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Zajmuje się odtwarzaniem dziejów Ziemi
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Dział geologii obejmujący ustalenie kolejności ułożenia warstw skalnych oraz określanie ich wieku.
|
|
|
Metoda radiometryczna (izotopowa) kezdjen tanulni
|
|
Ustalenie wieku skały polega na obliczeniu stosunku uranu do ołowu. Do badania stosuje się izotop węgla c14, którego czas połowicznego rozpadu wynosi 5570lat Metoda bezwzględna Dzięki określeniu wieku szczątków organicznych można pośrednio ustalić wiek skały, w której te szczątki się zachowały.
|
|
|
Metoda dendrochronologiczna kezdjen tanulni
|
|
Badanie słojów przyrostu rocznego w pniach drzew.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Badanie pyłków roślinnych zawartych w torfie lub osadach na dnie jeziora Metoda bezwzględna Określenie warunków wegetacji i zmian szaty w przeszłości
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Na obszarach o budowie płytowej - im głębiej położona tym starsza skała
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Ustalenie wieku za pomocą skamieniałości przewodnich
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Analiza niezgodności ułożenia warstw - ustalenie czasów ruchów górotwórczych
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
1. kenozoik 2. mezozoik 3. paleozoik 4. ery proterozoiczne 5. ery archaiczne
|
|
|
Kenozoik - podział na okresy kezdjen tanulni
|
|
Czwartorzęd, neogen, paleogen
|
|
|
Mezozoik - podział na okresy kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
Paleozoik - podział na okresy kezdjen tanulni
|
|
perm, karbon, dewon, sylur, ordowik, kambr
|
|
|
Holocen (kenozoik - czwartorzęd) kezdjen tanulni
|
|
Epoka trwająca do dziś - powstanie Bałtyku + silna ingerencja człowieka
|
|
|
Plejstocen (Kenozoik - czwartorzęd) kezdjen tanulni
|
|
Zlodowacenie na półkuli północnej (zatoka Hudsona, Gór Skandynawskich) + pojawienie się człowieka - wschodnia Afryka
|
|
|
Neogen, Paleogen (kenozoik) kezdjen tanulni
|
|
Koniec kredy do miocenu - orogeneza alpejska (największe natężenie ruchów górotwórczych - oligocen/miocen)
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Wyginięcie większości gatunków w tym gadów
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Podział Gondway (oddziela się Ameryka Południowa z Afryką, Dekan z Cejlonem, Australia, Antarktyda) Pierwsze ptaki - archeopteryks
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Pojawienie się dinozaurów
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Rozwój paproci, skrzypów, widłaków
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Wkroczenie morza w ląd (np. w ordowiku, jurze, kredzie)
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Wycofywanie się mórz z obszarów lądowych (np. w permie, triasie, pliocenie)
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Układ warstw skalnych, w wyniku deformacji ulega powyginaniu, ale bez przerwania ich ciągłości
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Powstaje w wyniku pęknięcia skorupy ziemskiej i przemieszczania sie skał względem siebie wzdłuż pęknięcia
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Fałd obalony i przesunięty - zostaje oderwany od podłoża i przesunięty nawet kilkaset kilometrów dalej
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
pierwiastki lub związki chemiczne występujące w przyrodzie. W większości o strukturze kryształu. Mogą powstać wskutek krzepnięcia magmy, wytrącić z roztworów krążących w skałach, wody mineralnej, procesu wietrzenia, lub przeobrażeń pod wpływem wysokiej temperatury.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Naturalne skupisko materiałów
|
|
|
skały GŁĘBINOWE = jawnokrystaliczne kezdjen tanulni
|
|
Pod powierzchnią ziemi, gdzie magma powoli zastyga, duże kryształy skały magmowe granit, dioryt, gabro, sjenit
|
|
|
skały WYLEWNE = skrytokrystaliczne kezdjen tanulni
|
|
Magma wydostaje się na powierzchnie Ziemi, a jej stygnięcie następuje szybko skały magmowe bazalt, andezyt, riolit, profir
|
|
|
Skały osadowe - okruchowe kezdjen tanulni
|
|
Powstają przez osadzenie się w innym miejscu drobin skalnych, postać luźna lub zwięzła skały osadowe
|
|
|
skały osadowe - pochodzenia organicznego kezdjen tanulni
|
|
Z szczątków organizmów żywych. Wapień, kreda, węgiel, torf
|
|
|
Skały osadowe - chemiczne kezdjen tanulni
|
|
Sól kamienna, sowa, gips, siarka
|
|
|
Skał przeobrażone = metamorficzne kezdjen tanulni
|
|
Kontakt skały z gorącą magmą lub lawą. Gnejs (z granitu), marmur (z wapienia), diament (z węgla), kwarcyt (z piaskowca)
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Osadzanie się na lądzie lub w morzu okruchów skalnych pochodzących z wietrzenia skał. Również osadzanie się związków chemicznych na dnach oceanów wytrąconych z szczątków organizmów żywych.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Przekształcanie się pod wpływem nacisku lub cementowania luźnych skał w zwięzłe.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Miejsce pęknięcia litosfery. Wąski, długi i bardzo głeboki do 300km rów tektoniczny.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Podsuwanie płyty oceanicznej pod kontynentalną lub oceanicznej pod inną oceaniczną.
|
|
|
Procesy geologiczne - WEWNĘTRZNE (endogeniczne) kezdjen tanulni
|
|
Zachodzą wskutek działania sił wewnętrznych. Plutonizm, wulkanizm, trzęsienia ziemi, ruchy górotwórcze
|
|
|
Procesy geologiczne - ZEWNĘTRZNE (egzogeniczne) kezdjen tanulni
|
|
Zachodzą wskutek działania sił zewnętrznych - wiatru, temperatury, morze, rzek lodowców i lądolodów.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Ogół zjawisk związanych z działaniem magmy w obrębie skorupy ziemskiej. Z tworzeniem się ognisk magmowych, wdzieraniem się magmy w inne skały bez przedostania się na powierzchnię ziemi.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Obszary wtargnięcia magmy pomiędzy inne skały.
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
Jaka to intruzja magmowa? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
ogół zjawisk geologicznych związanych z wydobywaniem lawy oraz towarzyszących jej substancji na powierzchnię Ziemi.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Wydostająca się na powierzchnię magma.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Lawa gromadzi się wokół miejsca z którego wypływa i tworzy stożek.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
temp ok 1000, tlenki krzemu, gliny, krzemianów, glinkokrzemianów i gazów.
|
|
|
Wulkan typu wezuwiańskiego kezdjen tanulni
|
|
lawa kwaśna=bogata w krzemionkę - gęsta, lepka, płynie powoli, tworzy jasne skały np. Wezuwiusz, Krakatau, Kluczewska Sopka tzw. wulkan stożkowy Gwałtowne erupcje > rozrywanie stożka >powstaje kaldera (rozległa głęboka wklęsłość)
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
lawa zasadowa=uboga w krzemionkę - rzadka, płynna, łatwo się rozlewa > niski stożek wulkaniczny Wulkany hawajskie, Hekla tzw. wulkan tarczowy, bez gwałtownych erupcji
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
najczęściej brak, ale bliskość ogniska magmy może spowodować: wysychanie źródeł w okolicy, topnienie śniegu na wulkanie, ożywienie gejzerów
|
|
|
Gazy wydobywające się przy wybuchu wulkanu kezdjen tanulni
|
|
para wodna, dwutlenek węgla w znacznych ilościach, chlor, wodór, azot, metan, siarkowodór, amoniak
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Fragmenty lawy rozrzucane w powietrzu, różnej wielkości odłamki skalne wyrwane z krateru
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Bryły lawy wyrzucone i zastygłe w powietrzu
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Fragmenty lawy wielkości orzecha.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Wyrzucone w powietrze fragmenty gorącej lawy bogatej w gazy.
|
|
|
Wulkany lawowe (efuzywne) kezdjen tanulni
|
|
Wyrzucają głównie lawę (gwałtowność zależy od rodzaju lawy)
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Wyrzucają tylko utwory piroklastyczne i gazy; gwałtownie wybuchają
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Wyrzucają na przemian lawę i materiał piroklastyczny np. Etna, Wezuwiusz, Krakatau
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
potoki lawy, duszące gazy, zapylenie atmosfery, potoki błotne, rozwój rolnictwa
|
|
|
Rozmieszczenie wulkanów na ziemi kezdjen tanulni
|
|
W strefach subdukcji - ognisty pierścień pacyfiku -> 60% czynnych wulkanów na ziemi W strefach ryftowych - na grzbietach śródoceanicznych
|
|
|
Ważniejsze czynne wulkany kezdjen tanulni
|
|
Gualtiri - Chile, Cotopaxi - Ekwador, Orizaba- Meksyk
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Zagłębienie powstające w wyniku: rozerwania stożka wulkanicznego przy gwałtownej erupcji lub zapadnięcia się obszaru nad opróżnionym ogniskiem
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Wzniesienie o bardzo stromych stokach zbudowane z lawy zakrzepłej w kominie wulkanicznym
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Drgania skorupy ziemskiej, których przyczyną jest rozchodzenie się fal sejsmicznych.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Przemieszczanie się mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej: na granicach płyt, w rejonie młodych gór, w uskokach
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Przemieszczanie się małych mas skalnych związane z zapadaniem się stropów jaskiń lub wyrobisk górniczych.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
najsilniejsze, najczęstsze 90% trzęsień
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Towarzyszą erupcjom wulkanicznym
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Ognisko trzęsienia ziemi, miejsce tworzenia się fal sejsmicznych
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Na powierzchni ziemi, pionowo nad hipocentrum, gdzie trzęsienie dociera najszybciej i jest najsielniejsze
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
12-stopniowa skala zamknięta. Intensywność wstrząsu określa się na podstawie zniszczeń, wywołanych przez drgania. 1 stopień - wyczuwalne tylko przez sejsmografy, 10 - stopień - wali się większość budynków
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Duża częstotliwość silnych trzęsień grzbiety śródoceaniczne (strefy ryftowe), obszary młodych gór (alpidy) wokół oceanu spokojnego - 40% - strefy subdukcji
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Sporadyczne trzęsienia ziemi strefa wielkich rowów wschodnioafrykańskich, bajkał, rów morza martwego Granice płyt litosfery - północna Europa, Masyw Centralny
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Pozbawione trzęsień ziemi Stare platformy prekambryjskie, dna oceaniczne, antarktyda
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej. Powód: zaburzenie równowagi izostatycznej między litosferą i astenosferą.
|
|
|
RUCHY EPEJROGENICZNE = lądotwórcze kezdjen tanulni
|
|
Bardzo powolne, obniżające lub wynoszące ruchy skorupy ziemskiej. Spowodowane naciskiem magmy poruszającej się we wnętrzu Ziemi na litosferę.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Powolne podnoszenie się skorupy ziemskiej powoduje wycofywanie się morza, odsłanianie nowego lądu.
|
|
|
Ruchy górotwórcze (fałdowanie, orogeneza) kezdjen tanulni
|
|
Proces prowadzący do powstawania gór fałdowych. poprzez: subdukcję, kolizję dwóch płyt kontynentalnych
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Półwysep Kolski, Labrador, Północna część Walii, Anglia, Góry Stanowe
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Góry świętokrzyskie, część Sudetów, Góry Skandynawskie, część Appalachów
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
odmłodzenie gór Świętokrzyskich, Sudety, Harz, Masyw Czeski
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Karpaty, Alpy, Pireneje, Andy
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Pionowy ruch przemieszczania się mas skalnych wzdłuż uskoków np. Sudety, Ural, Harz Powstają zręby i rowy tektoniczne.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Tworzą się w wyniku obfitych erupcji wulkanicznych. NIE tworzą pasm górskich. Występują na granicach płyt litosfery i nad plamami gorąca. Kilimandżaro, góry islandii, Hawajów, Kamczatki
|
|
|
WIETRZENIE TERMICZNE (insolacyjne) kezdjen tanulni
|
|
Spowodowane dużymi dobowymi amplitudami temperatur. W dzień skała silnie się nagrzewa, w nocy wyziębia się > rozszerza się i kurczy > pękanie
|
|
|
WIETRZENIE MROZOWE (zamróz) kezdjen tanulni
|
|
Zamarzanie wody w szczelinach skał
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Sól krystalizująca się w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość i prowadzi do rozpadu.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Pod wpływem wody. Pęcznienie i kurczenie skał ilastych.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Powolne rozpuszczenie skał węglowych lub gipsowych przez wody podziemne i powierzchniowe.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
rzeźbotwórcza działalność wiatru: pustynie, plaże, góry.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Transport materiału skalnego: porywanie materiału i unoszenie w powietrzu.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Przesuwanie wiatrem po podłożu drobnych ziaren.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Wywiewanie drobnego materiału.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Mechaniczne niszczenie skał - ziarenka piasku niesione przez wiatr uderzają w skałę.
|
|
|
RIPPLEMARKI (zmarszczki eoliczne) kezdjen tanulni
|
|
Szerek małych grzbiecików na piasku.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Pustynia piaszczysta. Różnorodne wydmy
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Pustynia kamienista, skalista.
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Pustynia ilasta. Pokryta twardym spękanym iłem,
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Powstałe przez zalanie dolin polodowcowych, długie, wąskie i głębokie zatoki morskie Norwegia, Szkocja, Islandia, Grenlandia, Patagonia, Nowa Zelandia
|
|
|
Wybrzeże szkierowe (szerowe) kezdjen tanulni
|
|
Ogromna ilość skalistych wysepek(szkierów), zalane mutony(barańce) wystające ponad powierzchnie wody Morze Bałtyckie, Skandynawia
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
zalanie obniżeń między pasmami górskimi(równoległymi do brzegu), długie, wąskie wyspy, półwyspy równoległe do brzegu
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
wysokie, strome, urozmaicona linia brzegowa, powstało w miejscu gdzie morze graniczy z zalanym obszarem górskim, półwyspy, zatoki Irlandia, Grecja, Hiszpania
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Tworzy się w wyniku zalania ujściowego odcinka jarów Morze Czarne, Zatoka Gwinejska
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
wysokie, strome, utworzone w wyniku abrazji (niszczenie brzegu) Wyspa Wolin, Gdynia Orłowo, południowa Anglia
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
z płaskimi, piaszczystymi mierzejami odcinającymi dawne zatoki, z jeziorami przybrzeżnymi Półwysep Helski, Mierzeja Wiślana, okolice Łebsko, Jamno, Gradno
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
podobne do mierzejowego, na obszarach o dużym wahaniu pływów Zatoka meksykańska, wenecja, floryda
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
wybrzeże niskie, w dolinie rzek tworzących deltę Delta Wisły, Dunaju, Nilu, Missisipi, Gangesu
|
|
|
Wybrzeże mangrowe = mamorzynowe kezdjen tanulni
|
|
płaskie, porośniete lasami namorzynowymi (wodolubnymi, w strefie pływów) Kuba, Sumatra, Nowa Gwinea, Zatoka Bengalska
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Obszar położony do 300m.n.p. m, płaska, falista, pagórkowata
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Część niziny, leżąca poniżej poziomu morza
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Zagłębienie terenu wypełnione przez wodę jeziora, którego dno leży poniżej poziomu morza
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Powyżej 300m.n.p. m, często obok kotliny
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Płytkie dno morskie, do głębokości ok. 200m, znajdujące się w pobliżu kontynentów
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
przedłużenie szelfu, z większym spadkiem
|
|
|
Morena czołowa (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
wysokie pagórki, o dość stromych stokach
|
|
|
Morena denna (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
prawie płaski teren, lekko falisty, liczne zagłębienia po wytopieniu się brył martwego lodu (ten, który oddzielił się od lądolodu)
|
|
|
Morena boczna (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
Wąskie wały ciągnące się wzdłuż brzegów lądolodu lub lodowca
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
Skoncentrowane w jednym miejscu pagórki zbudowane z piasków i żwirów, płaska powierzchnia szczytowa
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
długie, wąskie wały zbudowane z piasków i żwirów powstałe w szczelinach lądolodu
|
|
|
Drumliny (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
W dużych skupiskach, podłużne wzgórza o opływowych kształtach
|
|
|
Sandry (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
rozległe, płaskie stożki napływowe
|
|
|
Oczka wytopiskowe (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
małe jeziorka powstałe w zagłębieniach po wytopieniu się brył martwego lodu (odpadniętego)
|
|
|
Jeziora morenowe (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
Powstałe na skutek zatarasowania odpływu wód przez osady morenowe
|
|
|
Pradoliny (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
Wielkie doliny rzeczne utworzone przez wody wypływające spod lądolodu, równoległe do czoła lądolodu
|
|
|
Rynny polodowcowe (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
Podłużne zagłębienia utworzone w morenie denneju
|
|
|
Mutony (barańce) (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
pagórki skalne wygładzone przez nasuwający się lądolód/lodowiec
|
|
|
Doliny U-kształtne (formy polodowcowe) kezdjen tanulni
|
|
Doliny rzeczne poszerzone i wyrównane przez spływający lodowiec
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
Co to za skamieniałość przewodnia? kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
|
kezdjen tanulni
|
|
|
|
|
