historia- kryzysy XIVw. sprawdzian

wymień przyczyny kryzysu gospodarczego

nieurodzaj w latach 1315-1317, chłopi zjedli nasiona i nie mieli co jeść, chłopi nie produkują i nie sprzedają zboża

wymień skutki kryzysu gospodarczego

chłopi stają się biedniejsi, kupcom i rzemieślnikom spadły dochody w miastach, dochody fełdałów mniejsze o połowę, pojawienie się raubritterów, większa liczba żebraków, upadek banków, kryzys handlu międzynarodowego, epidemia dżumy

kim byli raubritterzy?

fełdałowie którzy nie pogodzili się z gorszą jakością życia, napadali na kupców na drogach

lata trwania epidemii dżumy

1346-1352r.-Kaffa 1348-1352r.- Europa

przyczyny epidemii dżumy

wyż demograficzny, niski poziom higieny, rozpowszechniona przez najazdy złotej ordy trafiła potem do całej Europy

skutki epidemii dżumy

śmierć wielu ludzi (nawet 75mln), zatrzymanie handlu, rozwój hodowli zwierząt, bunty chłopskie, likwidacja systemu cechowego, powstanie systemu nakładu, przywiązanie chłopów do ziemi

bunt żakerii 1358r. przyczyny

uziemienie chłopów, wojna stuletnia, chcieli odzyskać prawa

skutki buntu żakerii

po ok. 2 latach zabito chłopów, krwawy bunt, chaos

bunt lollardów 1381r. przyczyny

lollardowie chcieli wolności religijnej a chłopi praw więc połączyli się w jeden bunt z Watem Tylerem na czele

skutki buntu lollardów

śmierć ludzi, więcej wyznawców lollardyzmu, gorsze nastawienie do kościoła

wymień założenia lollardyzmu

komunia pod 2 postaciami, odrzucenie dogmatu przez przeistoczenie, odrzucenie dostępu do pisma Św., potępienie symonii

kim był Karol IV Luksemburski?

król Czech, cesarz niemiecki

co dawała bulla Karola IV Luksemburskiego i w którym roku została wydana?

wydana w 1356r, regulowała wybór władców Rzeszy, od tej pory wybór należał do 7 elektorów

wojna 100-letnia przyczyny, między kim i lata trwania

między Anglią (Edward III) i Francją (Filip VI) trwała 1337-1453r. przyczyny: pretensje so tronu Edwarda III (chciał dziedziczyć po matce), spory o Gujemne i Flondrię (ziemie Angielskie we Francji), za dużo rycerstwa i szlachty

skutki wojny 100-letniej

Anglia traci ziemie we Francji, Francja wygrywa, zmiana sposobu prowadzenia wojen na kuszników i piechotę, osłabienie pozycji rycerstwa, wojska zaciężne, wzbogacenie chłopów, wojna 2 róż w Anglii

wojna 2 róż między kim, lata trwania

1455-1485 lata trwania, między różą białą-Yorków a czerwoną-Lancasterów

skutki wojny 2 róż

Henryk VII poślubił Elżbietę York co zakończyło wojnę i utworzyło dynastię Tudorów

przyczyny kryzysu kościoła

przez dużą władzę duchowni stali się skąpi, symonia, nepotyzm, łamanie celibatu, więcej heretyków, nikolaizm

na czym polegała niewola awiniońska

trwała 1309-1377r. ponieważ we Włoszech powstała sekta Dulcynjan którzy rozpoczęli powstanie przeciwko papieżowi, papież uciekł i przeniósł stolicę do Awinionu

skutki niewoli Awiniońskiej

utrata autorytetu przez papieża i duchownych Podporządkowane pod króla Francji konflikty wewnątrz kościoła Katarzyna ze Sieny

scharakteryzuj sobór w Pizie

1409r. Miał zakończyć schizmy i usunąć poprzednich papieży wybrali trzeciego papieża bo żaden nie ustąpił Aleksander piąty powstał jeszcze większy konflikt

synod w konstancji- scharakteryzuj

1414-1418r Dwóch papieży umarło trzeci zrezygnował więc wybrano czwartego papieża nowym papieżem został Marcin piąty

skutki synodu w Konstancji

koniec schizmy zachodniej zajęcie się sprawą polsko-krzyżacka podczas soboru Paweł Włodkowic wygłosił przemowę w której uznał że Chrystianizacja Pogan jest niesprawiedliwa i kościół się zgodził i zakazał krucjat, spór między kurialistami a koncyrialistami

czym był sobór w bazylei

1431-1449r. miał zakończyć schizmę między kurialistami a koncyrialistami

kim był Zygmunt Luksemburski?

Był synem Karola Luksemburskiego poślubił Marię Andegaweńską,

założenia Husytyzmu

Powrót do Biblii jako źródła wiary komunia pod dwiema postaciami biedny kościół krytyka idei świętych krytyka odpustów za pieniądze Husytyzm był uznany za herezje bo osłabia pozycję papieża który nie chciał odejść od bogactwa

scharakteryzuj husytyzm umiarkowany

kalikstyni Chcieli tylko komunii pod dwiema postaciami odpuścili resztę praw przestali prowadzić wojny

scharakteryzuj husytyzm pełny

taboryci, Chcieli komunii pod dwiema postaciami oraz równości ludności wobec prawa odebrania majątków szlachty i danie i chłopa aby wszyscy płacili podatki i prowadzili wojny

Bitwa pod Lipanami

1434 Pierwsza Klęska Husytów wygrywa Zygmunt Luksemburski

czym były kompaktaty praskie

zawarte w 1436r porozumienie utrakwistów z husytami, Po bitwie pod Lipanami Zgoda na umiarkowany Husytyzm

1437r. Śmierć Zygmunta Luksemburskiego, co dalej z tronem?

zostawił po sobie jedną córkę Elżbietę która wyszła za mąż za Albrechta Habsburga którzy przejęli władzę zmarł po dwóch latach a jego następcą był Pogrobowiec który stracił tron na Węgrzech bo oni woleli Jagiellonów

czym była polityka dynastyczna

Polityka polegająca na obsadzeniu swoich dzieci na jak największej liczbie Tronów poprzez układy i małżeństwa

Bitwa pod Warną

10 listopada 1444r. Kazimierz Jagiellończyk zachęcony przez Cezary niego zrywa sojusz z Turkami przez co ginie w wojnie z większością polskich rycerzy koniec unii polsko węgierskiej

kto rządził po Pogrobowcu?

w Czechach- Jerzy z Podiebradów a na Węgrzech Maciej Korwin. Kazimierz Jagiellończyk zawiera układ w 1471r z Jerzym i w 1491r. z Maciejem przez co na tronie zasiadł Władysław Jagiellończyk

scharakteryzuj bitwę na Kulikowym Polu

Księstwo moskiewskie kontra Tatarzy polegało na zbieraniu ziem ruskich czyli idę odzyskania terenów ruskich co generuje konflikty z Litwą i Polską tereny ruskie formalnie należały do Tatarów którzy pobierali Haracz

Iwan III Srogi- kim był?

Rozpoczął program zbierania ziem ruskich dopiero po śmierci Kazimierza Jagiellończyka rozpoczął wojnę z Litwą wprowadził swoją politykę

kim byli Osmanowie?

Turecka dynastia wywodząca się od Osman ów tworzyli nad morzem Marmara Emirat a potem Sułtanat walczyli z Bizancjum co pozwoliło na wyprawy na europę

kim byli spahisi

jazda turecka

kim byli janczarzy

porywanie małych chrześcijańskich dzieci i robienie z nich wojska tureckiego

bitwa na Kosowym Polu

1389r. wojska turecki vs serbowie, obie strony poniosły straty

bitwa pod Nikopolis

1396r. krucjata i klęska Zygmunta Luksemburskiego

bitwa pod Ankarą

1402r. między turkami osmańskimi a mongołami- mongołowie Wygrali

kiedy zdobyto konstantynopol

1453r. zdobyty pezez wojsko tureckie

kto przejmuje władzę po Kazimierzu Wielkim w 1370r?

Władzę przejmuje Ludwik Andegaweński który dawał ziemię polskim książętom by zgodzili się na jego koronacje

w ktorym roku umiera ludwik andegawenski

1382

kto przejmuje władzę po Ludwiku Andegaweńskim

w 1384r Królem zostaje Jadwiga unde Gawenńska która miała wyjść za Albrechta Habsburga ale Szlachta uznała że to bez sensu miała poślubić Jagiełły ale tego nie chciała więc wysłała posła do Wilna który zachęcił ją do małżeństwa

w ktorym roku zawarto I unię w Krewie

1385

przyczyny unii polsko litweskiej w 1385r

Wspólny wróg czyli Krzyżacy Polska tego chciała bo Litwa miała dużo ziemię dostęp do morza czarnego chęć chrystianizacji przez Litwę

postanowienia unii w Krewie w 1385r

Witold i Jagiełło to kuzyni więc stają się wielkimi książętami chrzest Litwy ślub Jagiełły i Jadwigi pomóc w odzyskaniu straconych ziem Polski applicare (złączyć połączyć) ślub w 1386

polityka Jadwigi Andegaweńskiej

Organizacja wyprawę na Ruś Halicko-Włodzimierską w celu jej do łączenia odnowienie wyższej szkoły w krakowie Powołanie uniwersytetu Jagiellońskiego umarła w wieku 19 lat przy porodzie

scharakteryzuj pokój na wyspie Salin

1396

unia w Horadle

1413r Postanawiała że Witold może być wielkim księciem ale Jagiełło jest ważniejszy

w ktorym roku umiera jagiello i kto przejmuje władze

umiera w 1434, rozpadaja sie unie polsko litewskie, krolem polski zostaje Kazimierz Jagiellonczyk od 1447r. a drugi syn wielkim ksieciem

wielka wojna lata trwania kto z kim

z Krzyzakami, 1409-1411

przyczyny wielkiej wojny

Pokój na wyspie sal and Witold oddajesz móc najazdy Krzyżaków na Litwę dyskryminowanie Jagiełły chęci zerwania unii przez Krzyżaków

jakim cudem polska odniosła sukces w wielkiej wojnie

Bo Jagiełło był lepszym strategiem Krzyżacy byli w słońcu przewaga liczebną Wojsk polsko litewskich Litwini uciekli z pola bitwy i bitwa pokazała Prestiż Jagiełły i to że Krzyżaków można pokonać

I pokój Toruński

Krzyżacy mieli oddać Żmudź Litwie na czas życia Eli Witolda nie podpisali tego bo uznali że z Pogan Ami nie zawiera się takich umów

wojna głodowa

1414r. Jakiego chciał głodzić Krzyżaków upił i zagrażał ich tereny ale przestał bo dotyczyło to ludności cywilnej a tego zabraniał Sobór

pokój nad jeziorem Melno

1422 Polega na oddaniu na stałe Litwę i Żmudzi i Jagiełło po podpisaniu pokoju atakował zakon krzyżacki aż do swojej śmierci bo był słaby

pokój w brześciu kujawskim

1435r. Koniec konfliktów między Litwą a Krzyżakami przeciwko następcy Witolda i Królestwu polskiemu

wymień organizacje działające przeciwko Krzyżakom

1. związek jaszczurzy- bronienie mieszkańców pomorza przed krzyżakami był tajny i zbrojny 2. Związek Pruski-1440 Związek miast i Mieszczan pomorza starali się rozwiązywać problemy bez przemocy

wojna trzymastoletnia przyczyny

Chęć odzyskania pomorza gdańskiego Krzyżacy są coraz słabsi zakon przestaje mieć poparcie zakon wykupuje Wojska zaciężne Akt inkorporacji

przebieg wojny 13-letniej

1454- szkachta wymusza przywieleje na szkachcie, spada popularność polski. 1456r. podbicie floty duńskiej, 1462r. bitwa koło świecina- armia pod dowództwem Dunina pokonuje Krzyżaków, 1466- 2 pokoj torunski czyli konjec wojny

akt inkorporacji przyczyny

Wcielenie pomorza do Polski Wojska zaciężne lepsze niż Szlachta koszty Polski ponoszą mieszkańcy Gdańska kolejne przywileje dla szlachty w którym nie muszę walczyć ale muszą dać pieniądze na wojnę król kupuje Malbork

postanowienia aktu inkorporacji

Zakon zostaje na mniejszych terenach a plusy są włączone do Polski nowa stolica Krzyżaków to Królewiec mistrz zakonny musi płacić trybut dla Polski i pytać o zdanie króla oraz dać Wojska na wojnę

wojna popia

1478r o biskupstwo warmińsko mazurskie, chcieli wyzwolenia spod rządów króla polski

od kiedy do kiedy monarchia stanowa w polsce

od 1333 (Kazimierz Wielki) do 1454- zmiana przez przywileje

cechy polskiej monarchii stanowej

Państwo to nie tylko Król ale też rycerstwo i mieszkańcy kształtowało się pojęcie korony i państwa zadaniem monarchy było dbanie o mieszkańców idea całości i niepodzielności państwa

przyczyny nadawania przywilejów

Przez żądania szlachty potrzeba finansowa by mieć poparcie zmieniły ustrój innym na demokrację szlachecka

przywilej koszycki

1374r, Ludwik Węgierski,

1 przywilej piotrkowski

1388r. Władysław Jagiełło, krzyzacy podwazyli wartosc chrztu i zawarli sojusz, krol potwierdza poprzednie przywileje, wykupuje z niewoli szlachcica za granica i placi zold w wysokosci 3 grzywien od kopii

przywilej czerwiński

1422, Władysław Jagieło, zakaz łączenia sędziego ziemskiego i starosty w jednym, nietykalność majątkowa szlachty bez wyroku sądowego, zgoda szlachty na bicie monety, wydany przez zwolanie przez szlachte sejmu obozowwgo w obozie wojskowym przeciwko krzyzak

statut warcki

1423 Władysław Jagiełło, Jakiego chciał zapewnić sukcesję tronu swoim synom Szlachta ma zgodę na kupno majątków Sołtysów bezużytecznych ograniczenie wychodzenia chłopów ze wsi Wojewodowie ustalają maksymalne ceny na produkty rzemieślnicze w miastach

przywilej jedlińsko-krakowski

1430-1433, Władysław Jagiełło, chęć uznania przez Władysława III i kontynuacja panowania Jagiellonow w Polsce, nikogo nie bedziemy sadzic bez wyroku sadowego, szlachta ma nietykalnosc majatkowa i osobista, tylko oni moga byc dostojnikami koscielnymi

cerkiewica-nieszawa przywilej

1454, Kazimierz Jagiellończyk, Początek wojny trzynastoletniej król nie nakładać nowych podatków i nie zwołuję pospolitego ruszenia bez zgody sejmików szlacheckich

2 piotrkowski przywilej

1493r. Jan Olbracht- Po objęciu rządów przed wojną turecką znowu ograniczono wyjazdy chłopów ze wsi mógł tylko jeden w ciągu roku zakaz posiadania dóbr ziemskich mieszczanom Szlachta zwolniona z płacenia cła

przywilej w Radomiu

1505, Aleksander Jagiellończyk, ucisk szlachty obawiającej się potęgi magnatów, uchwalenie Nihil Novi, podatki i prawa ustalane za zgodą sejmu i senatu

przywilej toruński

1520r. Zygmunt I Stary, podczas wojny z zakonem szlachta chciala ograniczyc ucieczki chłopów ze wsi, obowiazkowa panszczyzna dla chlopow, ograniczenie praw sadow przy sadzeniu szlachcica, wolna zegluga po wisle

co przywileje dawały szlachcie

Zwoływali sejmiki czerpali korzyści z pracy chłopów decydują o podatkach sądzą siebie nawzajem nie płacą cła jako jedyni mogą być urzędnikami

ograniczenia chłopów przez przywileje

Nie mogą mieć ziemi uprawnej na Własność płacą Cło nie mogą być urzędnikami i zrobić karierę w kościele nie mogą opuszczać ziemi pracują jeden dzień za darmo

ograniczenia króla przez przywileje

nie może nic zrobic bez zgody szlachty, ma królewszczyznę- ziemie tylko króla niezależna od szlachty

wymień organy władzy szkacheckiej

Sejmiki ziemskie to Zjazd w danej ziemi zainteresowanych nią rycerzy same były zwoływane przez króla składał się z trzech stanów decyzję musiały być jednomyślna każda ustawie ustawa to konstytucja a województwa dzieliły się na powiaty

opisz zajęcia wojewody

Nadzorują miasta taksy wojewodzińskie przewodzą sejmikom ziemskim

organizacja pracy starosty

Reprezentant władcy w danej ziemi zwołuję pospolite ruszenie ściga przestępców i dwa bezpieczeństwa zajmuje się majątkiem władcy w danej ziemi

sąd szkachecki/ podkomorski

Rozstrzyga konflikty o ziemię

sąd ziemski

Rozstrzyga sprawy cywilne np. kłamstwa obyciu szlachcicem

sąd grodzki

Rozstrzyga sprawy karne np. morderstwo

sąd miejski

Zajmuje się sądzenie Mieszczan w miastach

pierwsze klasztory w polsce tworzyli?

benedyktyni

w połowie XIIw. do Polski przybyli... a razem z nimi...

cystersi razem z nowymi technologiami tj. pług żelazny lub cep

kim był Iwo Biskup

Studiował w paryskiej uczelni, sprowadził do polski dominikanów

scharakteryzuj styl romański

Grube mury masywne wierzę wąskie okna głównie kształt kwadratu prostokąta wierzę i surowość często charakter obronny

wymień części kolegiaty

Nowa główna nowa Boczna Apsyda Transept prezbiterium

scharakteryzuj styl gotycki

Ostre Wookie sklepienia łuki przy Porowe delikatne zdobienia wysoki i chudy wierzę freski ze scenami bibilinnymi

wymień sklepienia (4)

Sklepienie trójdzielne sklepienie krzyżowe sklepienie gwieździste i sklepienie kryształowe

wymień najpopularniejszych kronikarzy i czasy kiedy pisali

Gall Anonim czasy Bolesława Krzywoustego Wincenty zwany Kadłub kiem czasy Kazimierza sprawiedliwego Janka z Czarnkowa czasy Kazimierza wielkiego Jan Długosz czasy Jagiełły

scharakteryzuj literaturę średniowiecza

Pisana po łacinie i tłumaczone na Polski Hagiografia jako pierwsza czyli Żywoty świętych pisane po łacinie ale na polskich ziemiach pojawienie się literatury świeckiej np. Lament świętokrzyski lub Psałterz